پس از وضع محدودیتها توسط طالبان در زمینههای تحصیل و کار زنان و دختران، شماری از دختران در افغانستان به ایجاد مشاغل کوچک آنلاین روی آوردهاند. آنها از پلتفرمهای دیجیتال برای خودکفایی اقتصادی و کمک به خانوادههایشان استفاده میکنند. همچنان با فروش محصولاتی از قبیل جواهرات، لباس، صنایعدستی و مواد آرایشی و بهداشتی، در حال یافتن راههای خلاقانهای برای پیشرفت در شرایط دشوار هستند. این کارآفرینان جوان برای بازاریابی محصولات و خدماتشان از شبکههای اجتماعی مانند اینستاگرام، فیسبوک و واتساپ بهره میبرنداستفاده میکنند. مشتریان از طریق این پلتفرمها سفارش خود را ثبت کرده و محصولات از راههای مختلف به آنها تحویل داده میشود.
عالیه امیری، یکی از این کارآفرینان، در ولایت بدخشان به فروش محصولات بهصورت آنلاین مشغول است. او در حوزه فروش مواد بهداشتی، آرایشی و جواهرات دستساز فعالیت دارد. این کارآفرین ۲۴ ساله، محصولاتش را از شرکتهای داخلی افغانستان و ایران تأمین میکند و از طریق شبکههای اجتماعی به بازاریابی آن میپردازد. خانم امیری میگوید که حدود دو سال پیش با سرمایهای معادل ۱۵ هزار افغانی کارش را آغاز کرده و تاکنون بیش از ۲۰۰ هزار افغانی درآمد داشته است. او میافزاید: «در اوایل که کارم را آغاز کردم، سود ناچیزی داشتم و ماهانه تنها بین سه تا شش هزار افغانی درآمد کسب میکردم، اما با گذشت زمان و تمرکز بر بازاریابی در شبکههای اجتماعی توانستم مشتریان بیشتری جذب کنم.»
این کارآفرین که اکنون بهطور متوسط ماهانه ۳۵ هزار افغانی درآمد دارد، درباره روند کارش توضیح میدهد: «پس از خرید محصولات، آنها را با دقت تصویربرداری کرده، تصاویر و ویدیوهای تبلیغاتی تهیه و در شبکههای اجتماعی نشر میکنم. مشتریان پس از مشاهده محصولات با من تماس گرفته و سفارش خود را ثبت میکنند.»
عالیه امیری که در یک خانواده هشتنفره زندگی میکند، از درآمد حاصل از فروش محصولات در شبکههای اجتماعی ابراز رضایت دارد. به گفته خودش، نیمی از هزینههای ماهانه خانوادهاش از طریق درآمد او تأمین میشود. قیمت محصولات او بین ۳۰ تا ۳۰۰۰ افغانی متغیر است و از هر فروش، بین ۱۰ تا ۲۰ درصد سود کسب میکند. او همچنین تلاش دارد میزان فروش خود را افزایش دهد تا درآمد بیشتری به دست آورد. او علاوه میکند، برای جذب مشتریان بیشتر، هزینهی ارسال محصولات را در شهر فیضآباد، مرکز بدخشان، و ولسوالیهای بهارک و جرم، شخصاً پرداخت میکند. او در همهی ولایات افغانستان مشتری دارد و محصولاتش را از طریق خدمات کارگو ارسال میکند، درحالیکه هزینهی ارسال به عهده مشتریان است.
راهاندازی و مدیریت کسبوکارهای آنلاین در افغانستان چندان آسان نیست. این مسیر با چالشهایی همچون نبود حمایت مالی، کمبود سرمایه و بیاعتمادی مشتریان همراه است که صبر و حوصلهی زیادی میطلبد.
ثنا شیرزاد، دیگر کارآفرین فعال در کابل، در زمینه فروش زیورآلات نقرهای بهصورت آنلاین فعالیت میکند. او میگوید که برای جلب مشتری، ساعتها در شبکههای اجتماعی فعال است و به دنبال یافتن متنهای جذاب برای بازاریابی محصولاتش میگردد. بخش عمدهای از وقت او صرف پاسخگویی به پیامهای مشتریان میشود. خانم شیرزاد تأکید میکند که تجارت آنلاین، بهویژه از سوی زنان، هنوز برای بسیاری از مردم افغانستان ناشناخته است و فرهنگ خرید اینترنتی چندان جا نیفتاده است. او میگوید: «برخی از هموطنان ما پیامهای توهینآمیز ارسال میکنند یا پس از ثبت سفارش، آن را تحویل نمیگیرند که این یک درد سر است.»
بسیاری از دختران و زنانی که به کسبوکارهای آنلاین روی آوردهاند، معتقدند که محدودیتهای طالبان در زمینههای آموزش، کار و فعالیتهای اجتماعی زنان، آنها را وادار کرده است تا برای تأمین بخشی از هزینههای خانواده، به تجارت آنلاین بپردازند.
سحر، که پیش از روی کار آمدن طالبان در یکی از نهادهای خصوصی مشغول به کار بود، اکنون نزدیک به یک سال است که تجارت آنلاین را آغاز کرده. او میگوید: «محدودیتها باعث شد افسردگی شدیدی را تجربه کنم و به انزوا کشیده شوم. اما پس از مدتی که فعالیتهای آنلاین را در اینستاگرام و سایر شبکههای اجتماعی دنبال کردم، انگیزهای برای آغاز کسبوکار آنلاین پیدا کردم و با سرمایهای معادل ۱۰ هزار افغانی شروع به کار کردم.»
سحر اکنون در کابل و برخی دیگر از ولایات افغانستان به فروش کیف و لباس زنانه مشغول است. با وجود مشکلات و محدودیتهای اعمالشده از سوی طالبان، او میگوید که تلاش خواهد کرد کارش را ادامه دهد و آن را توسعه بخشد.
کارشناسان اقتصادی بر این باورند که کسبوکارهای آنلاین میتوانند نقش مهمی در رشد اقتصادی خانوادهها و جامعه داشته باشند. سیر قریشی، کارشناس امور اقتصادی، میگوید: «اگرچه تجارت آنلاین در افغانستان هنوز رایج نیست، اما در سطح جهانی به یکی از مؤثرترین روشهای خریدوفروش تبدیل شده است. این روش میتواند به زنان افغان کمک کند تا به استقلال مالی دست یابند.»
دختران و زنان افغان در شرایطی به تجارت آنلاین روی آوردهاند که طالبان محدودیتهای شدیدی بر آموزش و اشتغال زنان اعمال کردهاند. درهای مکاتب متوسطه و لیسه، دانشگاهها و مراکز آموزشی به روی دختران بسته شده است و زنان از کار در مؤسسههای داخلی و خارجی، فروشگاهها و اماکن عمومی به شمول آرایشگاهها و بسیاری از ادارههای دولتی منع شدهاند. با این وجود، تجارت آنلاین به فرصتی مهم برای کسب درآمد و خودکفایی اقتصادی زنان افغان تبدیل شده است.