طرح تازه و جنجال‌برانگیز اداره‌ی مهاجرت سوییس برای بازگرداندن برخی از پناه‌جویان پشتون‌تبار افغانستان، موجی از اعتراض‌ها و انتقادات را در میان فعالان اجتماعی، چهره‌های سیاسی و کاربران شبکه‌های اجتماعی برانگیخته است. این طرح که از سوی روزنامه معتبر سوییسی «نویه زوریشه زایتونگ» فاش شده، به دلیل ماهیت قومی آن، به شدت مورد انتقاد قرار گرفته است. هر چند مسوولان اداره‌ی مهاجرت سوییس و سایر مقام‌های این کشور تاکنون در این مورد واکنشی نشان نداده‌اند، اما فعالان حقوق بشر و آگاهان مسایل سیاسی می‌گویند که در صورت صحت این طرح، سوییس عملاً اصول حقوق بشر، از جمله اصل منع تبعیض و حق پناهندگی را نقض کرده و اعتبار خود را به عنوان یکی از مدافعان سنتی حقوق بشر زیر سوال خواهد برد.
نصیراحمد اندیشه، نماینده افغانستان در سازمان ملل متحد در ژنیو، روز یک‌شنبه، ۴ می، در واکنش به این گزارش در صفحه اکس خود نوشته است که موضوع اخراج مهاجران بر اساس قومیت را با دولت سوییس در میان گذاشته و خواهان توضیح فوری در این مورد شده است. آقای اندیشه افزوده: «هیچ سیاست رسمی نباید بر اساس قومیت افراد اعمال شود؛ زیرا این کار برخلاف روح کنوانسیون‌های بین‌المللی پناهندگی و اصول حقوق بشر است.» به گفته او، طرح بازگرداندن پناه‌جویان بر مبنای تعلق قومی، اقدام نگران‌کننده‌ای است که نیازمند بررسی جدی در سطح دیپلماتیک و حقوقی می‌باشد.
رنگین دادفر اسپنتا، مشاور پیشین امنیت ملی افغانستان، در واکنش به طرح سوییس در حساب کاربری اکس خود نوشته است: «تصمیم اخراج شهروندان افغانستان از سوییس به دلیل تعلق قومی، نه تنها برخلاف کنوانسیون‌های جهانی است؛ بلکه نشانه‌ی آشکار از نژادپرستی‌ست. من این تصمیم را به شدت محکوم می‌کنم.» او تأکید کرده که قربانیان رژیم طالبان، فارغ از قومیت، مستحق حمایت هستند.
این درحالی است که روزنامه معتبر سوییسی «نویه زوریشه زایتونگ» گزارش داده است که اداره‌ی مهاجرت سوییس پس از حملاتی که سال گذشته توسط چند پناه‌جوی افغان در آلمان صورت گرفت، طرحی را پیشنهاد داده که بر اساس آن پناه‌جویان پشتون‌تبار که درخواست پناهندگی‌شان رد شده، به افغانستان بازگردانده شوند. در این گزارش ادعا شده که چون این افراد از قوم پشتون هستند و طالبان نیز عمدتاً از این قوم‌اند، در نتیجه در افغانستان در معرض تهدید جدی قرار ندارند.
این گزارش با واکنش تند بسیاری از فعالان مدنی، حقوق‌دانان و چهره‌های سیاسی افغان همراه بوده و آن‌ها منطق این طرح را تبعیض‌آمیز، غیرحقوقی و مبتنی بر کلیشه‌های قومی دانسته‌اند که نه تنها با واقعیت‌های افغانستان هم‌خوانی ندارد؛ بلکه مغایر اصول پذیرفته‌شده‌ی حقوق بین‌الملل است.
گزارش روزنامه‌ی نویه زوریشه زایتونگ مبنی بر طرح اخراج پناه‌جویان پشتون‌تبار از سوییس، ابعاد مختلفی از مسأله مهاجرت، تبعیض قومی و نژادی و مسوولیت‌پذیری کشورهای پناه‌دهنده را به چالش کشیده و بحث‌های گسترده‌ای را پیرامون معیارهای پذیرش یا رد پناهندگی در فضای عمومی و رسانه‌ای برانگیخته است.
اصیلا وردک، دیپلمات پیشین افغانستان، در واکنش به این طرح، می‌گوید: «پشتون بودن جرم نیست. اخراج پناهندگان افغان صرفاً بر اساس قومیت و ارتباط فرضی با طالبان، تبعیض‌آمیز، غیرقانونی و از نظر اخلاقی غیرقابل دفاع است.» او می‌افزاید که بسیاری از پشتون‌ها برای فرار از آزار طالبان افغانستان را ترک کرده‌اند، نه برای پیوستن به آن‌ها. او از مقام‌های سوییسی می‌خواهد که به سیاست‌های قوم‌محور پایان دهند.
همچنان امرالله صالح، معاون پیشین رییس‌جمهور غنی، جبهه مقاوت ملی، رحمت‌الله نبیل و ده‌ها چهره سیاسی به این طرح واکنش نشان داده آن را مغایر اصول پذیرفته‌شده بین‌المللی خوانده‌اند.
با این حال، آگاهان سیاسی تأکید می‌کنند که همسان‌سازی تمام پشتون‌ها با طالبان نادرست و خطرناک است؛ زیرا بسیاری از آن‌ها خود قربانی خشونت این گروه‌اند و به همین دلیل برای نجات جان‌شان از افغانستان بیرون شده‌اند.
احمدرامین امین، آگاه روابط بین‌الملل، در صحبت با افغانستان آینده، طرح پیشنهادی اداره‌ی مهاجرت سوییس را نمونه‌ای نگران‌کننده از سیاسی‌سازی قومیت در سیاست‌های مهاجرتی می‌خواند و آن را با اصول بنیادین حقوق بین‌الملل در تضاد عنوان می‌کند. به باور او، ربط دادن یک گروه قومی به یک جریان خشونت‌طلب، ساده‌سازی خطرناکی است که می‌تواند به مشروعیت‌بخشی به تبعیض سیستماتیک بینجامد.
آقای امین با اشاره به وضعیت پیچیده افغانستان می‌گوید: «پشتون‌ها نه تنها همکار طالبان نیستند؛ بلکه در موارد بی‌شماری هدف سرکوب و انتقام‌جویی این گروه قرار گرفته‌اند.» او تأکید می‌کند که چنین تصمیم‌هایی نه تنها جان پناه‌جویان را به خطر می‌اندازد؛ بلکه اعتبار اخلاقی کشورهای مدعی دموکراسی و حقوق بشر را نیز تضعیف می‌کند.
در عین حال، احمد متین رادفر، آگاه مسایل سیاسی، می‌گوید که برخوردهای کلی با مسأله مهاجرت، به ویژه بر پایه‌ی قومیت، نه تنها بحران را حل نمی‌کند؛ بلکه زمینه بی‌اعتمادی و شکاف‌های عمیق‌تری را در جوامع مهاجرپذیر و میزبان ایجاد می‌کند. او تأکید می‌کند که سوییس به عنوان کشوری که خود را پایبند به اصول حقوق بشر و حامی پناه‌جویان معرفی می‌کند، نباید با تصمیم‌هایی که بر اساس قومیت اتخاذ می‌شوند، اعتبار حقوقی و اخلاقی‌اش را زیر سوال ببرد؛ زیرا چنین رویکردهایی با ادعاهای انسانی و تعهدات بین‌المللی این کشور در تناقض آشکار قرار دارد.
موضوع مهاجرت در اروپا، به ویژه پس از بحران‌های امنیتی و سیاسی سال‌های اخیر، به یکی از مباحث چالش‌برانگیز بدل شده است. در این میان، سوییس با وجود موقعیت بی‌طرفانه‌اش، همواره کوشیده با تکیه بر تعهدات بین‌المللی خود در قبال حقوق پناه‌جویان عمل کند. گزارش اخیر مبنی بر بررسی امکان اخراج پناه‌جویان پشتون‌تبار افغان، نشان‌دهنده چرخش نگران‌کننده در سیاست مهاجرتی این کشور است؛ تصمیمی که به گفته بسیاری از کارشناسان، می‌تواند مرز باریک میان امنیت‌طلبی و تبعیض سیستماتیک را نادیده بگیرد و الگوی خطرناکی برای دیگر کشورهای اروپایی فراهم کند.
