سخنان اخیر ندامحمد ندیم، سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان درباره آن‌چه او تک‌مذهبی بودن مردم افغانستان می‌خواند، واکنش‌های گسترده و نگرانی‌های شهروندان بر افزایش فشارها و محدودیت‌ها بر پیروان سایر مذاهب دیگر در کشور را در پی داشته است. شماری از شهروندان کشور سخنان ندیم را نه‌تنها توهین‌آمیز؛ بلکه تلاش خطرناک و بی‌پرده برای از بین بردن هویت مذهبی و فرهنگی میلیون‌ها شهروند افغانستان عنوان می‌کنند. به باور آن‌ها، هدف طالبان از این اظهارات، تحمیل یک مذهب واحد به جامعه‌ای با تنوع مذهبی و فرهنگی و یک هجوم آشکار به آزادی‌های مذهبی است که تنها باعث تشدید تنش‌ها و اختلافات خواهد شد و افغانستان را بیشتر به سوی انزوا و سرکوب عقاید مختلف سوق خواهد داد.
حیدرعلی رضایی (نام مستعار ) باشنده ناحیه سیزدهم شهر کابل و پیرو مذهب شیعه با انتقاد از اظهارات ندامحمد ندیم می‌گوید که چنین سخنانی نه‌تنها توهین‌آمیز است؛ بلکه نوعی پاک‌سازی مذهبی پنهان به‌شمار می‌رود. این باشنده کابل باور دارد که وقتی یک مقام رسمی وجود سایر مذاهب را انکار می‌کند، در واقع زمینه‌سازی برای فشار، سرکوب و حذف سایر مذاهب را انجام می‌دهد و این پیام خطرناکی برای آینده هم‌زیستی در افغانستان است.
رضایی می‌افزاید: «این که یک مقام بلندپایه طالبان بیاید و از پشت تریبون بگوید که در افغانستان فقط یک مذهب وجود دارد، یعنی ما بقیه اصلاً انسان به‌حساب نمی‌آییم. این سخنان نه‌تنها توهین است؛ بلکه نوعی از اعلان جنگ مذهبی است. وقتی کسی از یک چوکی دولتی انکار می‌کند که ما وجود داریم، یعنی این که راه سرکوب، حذف و حتی کشتار ما را باز کرده‌اند. این فقط یک حرف نیست، این تهدید مستقیم است.»
افغانستان کشوری با تنوع مذهبی، قومی و زبانی است. در این میان شیعیان، به عنوان دومین گروه مذهبی بزرگ در کشور شناخته می‌شوند که در دوران حاکمیت طالبان پیروان آن با فشار، تبعیض و خشونت‌های سازمان‌یافته و نظام‌مند مواجه بوده‌اند. طبق گزارش کمیسیون آزادی مذهبی ایالات متحده که در ماه می ۲۰۲۴، منتشر شد، شیعیان در سال ۲۰۲۳ با «آزار، خشونت و مداخلات گسترده در امور مذهبی» مواجه بوده‌اند.
در این گزارش آمده است که طالبان نه‌تنها اجازه برگزاری آزادانه مناسبت‌های مذهبی شیعیان مانند عاشورا، محرم و عید غدیر را نداده‌اند؛ بلکه به طور فعالانه تلاش کرده‌اند تا مظاهر مذهبی آنان را سرکوب کنند. یکی از نمونه‌های بارز این سرکوب، اجبار شیعیان به افطار در روزهای پایانی رمضان است. طالبان در روهای اخیر رمضان سال‌های پسین از جمله، ماه اپریل ۲۰۲۳ و ماه مارچ ۲۰۲۵ است. نیروهای امنیتی طالبان در این روزها پیروان مذهب شیعه را جبراً به افطار روزه وادار ساخته‌اند؛ درحالی که این روز مطابق با تقویم شیعیان، هنوز رمضان به پایان نرسیده بود.
همچنان، تدریس فقه جعفری در دانشگاه‌های خصوصی و دولتی به طور کامل ممنوع شده و تمامی کتاب‌های مذهبی که مطابق فقه حنفی نبودند، از مراکز آموزشی حذف شده است. طالبان حتی ازدواج بین پیروان دو مذهب شیعه و سنی را نیز در برخی از ولایت‌ها از جمله بدخشان، در ماه فبروری ۲۰۲۳ با صدور دستور رسمی، منع کردند.
پیروان مذهب اسماعیلیه، یکی از شاخه‌های شیعه، در افغانستان نیز با محدودیت‌های فزاینده‌ای از سوی طالبان مواجه بوده‌اند. در جریان حاکمیت طالبان، گزارش‌های متعددی از تلاش طالبان برای وادار ساختن اسماعیلیان به ترک باورهای‌شان و پیروی از مذهب حنفی به یژه در بدخشان، منتشر شده است. منابع محلی به صورت غیررسمی تأیید کرده‌اند که روحانیان اسماعیلیه مورد تهدید قرار گرفته‌اند و در مواردی پیروان این مذهب مجبور به تغییر شیوه عبادت و حتی حذف مناسبت‌های مذهبی خاص خود شده‌اند.
با این حال، پیروان سایر مذاهب در افغانستان می‌گویند که طالبان با نادیده‌گرفتن تنوع مذهبی، در پی تحمیل یک ساختار مذهبی تک‌صدا هستند و این رویکرد به سرکوب پیروان سایر مذاهب، تشدید تبعیض و گسترش خشونت در کشور منجر می‌شود.
بهشته حسینی (نام مستعار ) یکی از پیروان مذهب اسماعیلیه، می‌گوید که سخنان اخیر سرپرست وزارت تحصیلات عالی طالبان نه تنها نادیده‌گرفتن حقیقت مذهبی افغانستان است؛ بلکه به شکل واضح نشان‌دهنده سیاست حذف‌گرایانه این گروه در قبال دیگر باورهاست. او می‌افزاید: «از زمان به قدرت رسیدن طالبان، اسماعیلیه‌ها با تبعیض سیستماتیک روبه‌رو هستند. در بدخشان مردم را مجبور به ترک مذهب‌شان می‌کنند. اما حالا با این اظهارات، حتی موجودیت ما را هم می‌خواهند انکار کنند.»
به باور خانم حسینی، چنین اظهاراتی برای جامعه با چندین مذهب تهدید آشکار و آشوب‌برانگیز است و طالبان به جای تأمین وحدت ملی، شکاف‌های مذهبی را عمیق‌تر می‌سازد.
علاوه بر شیعیان، سایر اقلیت‌های دینی از جمله هندوها، سیک‌ها، بهاییان، پیروان تصوف و احمدیه نیز تحت حاکمیت طالبان با تبعیض، سرکوب و فشارهای روزافزون مواجه‌اند. کمیسیون آزادی مذهبی ایالات متحده در گزارش سالانه‌اش که در تاریخ ۳ می ۲۰۲۴ منتشر شد، تصریح کرده که این گروه‌ها در سال ۲۰۲۳ با محدودیت‌های شدید در پوشش، عبادت و حتی در نحوه‌ی ظاهر خود مواجه بوده و در بسیاری موارد از تجلیل مناسبت‌های مذهبی محروم شده‌اند.
در این گزارش آمده است که پیروان تصوف در افغانستان به ویژه در مناطق شمال‌شرق کشور، به طور خاص هدف حملات قرار گرفته‌اند: از جمله در ۲۲ نوامبر ۲۰۲۳، حمله‌ی مرگبار بر یک عبادت‌گاه اهل تصوف در ولسوالی نهرین ولایت بغلان صورت گرفت که به کشته‌شدن دست‌کم ۱۰ نفر انجامید.
ریچارد بنت، گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد در امور حقوق بشر افغانستان، پس از این رویداد در بیانیه‌ای اعلام کرد: «اقلیت‌های مذهبی در افغانستان همچنان در معرض تهدید جدی قرار دارند. همه افغان‌ها حق دارند در صلح عبادت کنند.»
بر اساس این گزارش، هندوها و سیک‌ها نیز به دلیل فشارهای دینی و اجتماعی گسترده، به طور فزاینده‌ای کشور را ترک کرده‌اند. طالبان این اقلیت‌ها را از اجرای مراسم مذهبی‌شان منع کرده‌اند و بسیاری از عبادت‌گاه‌های آن‌ها یا تخریب شده یا مورد تعرض قرار گرفته‌اند.
از سوی دیگر، بهاییان و احمدیه‌ها، که جمعیت کوچکی در افغانستان دارند، عملاً از هر گونه فعالیت مذهبی محروم‌اند و تنها راه بقا برای آنان، پنهان‌کردن باورهای‌شان است. بسیاری از آن‌ها گزارش داده‌اند که به تهدید، بازداشت، مصادره دارایی‌ها و تبعید غیررسمی مواجه شده‌اند.
مصطفی مدثر، آگاه روابط بین‌الملل، در واکنش به سخنان ندامحمد ندیم، می‌گوید که این گونه اظهارات می‌تواند تبعات بسیار سنگینی برای آینده سیاسی و اجتماعی افغانستان داشته باشد. او می‌افزاید: «این سخنان بسیار خطرناک است و جامعه افغانستان را به سوی یک بُن‌بست فکری، مذهبی و بحران عمیق سوق می‌دهد. این گونه حرف‌ها نه وحدت می‌آورد، نه اقتدار؛ بلکه تنها وضعیت کشور را بحرانی‌تر می‌سازد.
این آگاه روابط بین‌الملل باور دارد که افغانستان در طول تاریخ با چالش‌های قومی مواجه بوده، اما هیچ‌گاه نزاع مذهبی به صورت سیستماتیک وجود نداشته است. او، خاطرنشان می‌سازد که تلاش برای یک‌دست‌سازی مذهبی، در کنار یک‌دست‌سازی قومی، نه‌تنها حکومت‌ها را از بین می‌برد؛ بلکه بذر نفاق و ناامنی را در دل جامعه می‌کارد.
همچنان ویس ناصری، آگاه مسایل سیاسی در این باره می‌گوید: «پذیرش تنوع مذهبی یکی از وظایف اصلی هر دولتی است و انکار آن می‌تواند به اختلاف، نزاع و حتی جنگ‌های داخلی منجر شود.» او، می‌افزاید که حذف مذاهب دیگر، به‌ویژه پیروان شیعه که نزدیک به 30 درصد از کل جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، تنها اختلافات را عمیق‌تر می‌کند و نشان‌دهنده رویکرد انحصارگرایانه طالبان است.
این واکنش‌ها درحالی مطرح می‌شوند که ندامحمد ندیم، سرپرست وزارت تحصیلات عالی زیر اداره طالبان به تازگی وجود سایر مذاهب در افغانستان را انکار کرده است. او در نشستی زیر عنوان «تدریس مضامین ثقافت اسلامی» در دانشگاه قندهار به صراحت گفته است: «راز کامیابی مردم افغانستان در این است که همه آن‌ها پیرو یک مذهب هستند؛ آن هم مذهب حنفی.» این مقام طالبان همچنان ادعا کرده است، اگر مردم افغانستان پیرو مذاهب گوناگون می‌بودند، هرگز در برابر نیروهای خارجی به پیروزی نمی‌رسیدند؛ زیرا، به گفته او، اختلافات مذهبی مانع اتحاد آن‌ها می‌شد. هواداران طالبان بخشی از این سخنان ندیم را در شبکه‌های اجتماعی به ویژه اکس دست‌به‌دست کرده‌اند.
هرچند طالبان بارها ادعا کرده‌اند که به تنوع مذهبی و قومی در افغانستان احترام می‌گذارند، اما مخالفان این گروه به این باورند که عملکرد آن‌ها و اظهارات برخی از اعضای باصلاحیت این گروه، خلاف این ادعا را نشان می‌دهد. در بسیاری از موارد برخوردهای تبعیض‌آمیز با اقلیت‌ها، حذف چهره‌های برجسته از دیگر اقوام و سیاست‌های محدودکننده علیه باورهای مذهبی متفاوت، نشان می‌دهد که احترام به تنوع مذهبی و قومی بیشتر یک شعار تبلیغاتی است تا یک اصل عملی.
