حلیم فدایی، والی پیشین لوگر، در واکنش به خبر تخریب مقبره استاد خلیلالله خلیلی از سوی طالبان، گفته است که برخی واکنشها پس از انتشار این خبر رنگ و بوی قومی گرفته است، در حالی که استاد خلیلی فراتر از هر قوم و تبار، یک چهره ملی و ادبی برجسته افغانستان بود.
فدایی در یادداشتی نوشت که متأسفانه شماری از کاربران شبکههای اجتماعی بدون آگاهی از پیشینه استاد خلیلی، با تکیه بر برداشتهای قومی موضعگیری کردند. او افزود: «بسیاری از کسانی که اشعار استاد خلیلی را نشر کرده بودند، گمان میکردند او تاجیک است، در حالیکه استاد خلیلی در اصل از قوم صافی و پشتون و از ولایت پروان بود.»
به گفته او، پدر استاد خلیلی، محمد حسینخان، در دوران امیر حبیبالله خان بهعنوان وزیر مالیه و مستوفیالممالک ایفای وظیفه میکرد، اما بعدتر در زمان شاه امانالله خان به اتهام فساد اداری اعدام شد و داراییهایش نیز مصادره گردید.
فدایی نوشته است که خود استاد خلیلی بعدها بهعنوان منشی در دربار حبیبالله کلکانی کار میکرد و پس از سقوط آن حکومت، به دلیل وفاداریاش به کلکانی و دشمنی با امانالله خان، رمان معروفش «عیّاری از خراسان» را نگاشت.
او تأکید کرده است که حمایت خلیلی از کلکانی نشان میدهد مشکل افغانستان قومی نیست، بلکه ریشه در سوءاستفادههای سیاسی دارد. فدایی افزود: «در همان زمان، بسیاری از پشتونها از حبیبالله کلکانی و بسیاری از غیرپشتونها از نادرشاه حمایت کردند. در مناطق پشتوننشین، دو جناح “سقویان” و “نادریان” وجود داشت.»
او یادآور شد که یکی از پشتونهای برجسته، سورجرنیل محمد عمر خان ناصری، از حامیان سرسخت بچهکلکانی بود و تا آخرین لحظه در برابر نادرشاه جنگید.
والی پیشین لوگر در ادامه نوشت که بعدها مجاهدین و گروههای چپگرا نادرشاه را «نادر غدار» خواندند و حتی چهرههایی چون گلبدین حکمتیار که پشتون است از حبیبالله کلکانی به عنوان مجاهد یاد کردند.
فدایی در پایان هشدار داد که استفاده ابزاری از کارت قومیت نهتنها کمکی به وحدت ملی نمیکند، بلکه باعث انزوای فرد در میان قوم خودش میشود. او تأکید کرد که «مشکل افغانستان قومی نیست، بلکه ناشی از عملکرد و انحصار قدرت توسط عدهای محدود است که از نام قوم برای منافع شخصی استفاده میکنند.»
