A cameraman and journalist at work in Kabul, 2015 | Ton Koene / Alamy Stock Photo
با سقوط افغانستان به دست طالبان، هزاران خبرنگار، به‌ویژه زنان، ناچار به ترک این کشور شدند. رسانه‌هایی که روزگاری روایتگر حقیقت بودند، تعطیل یا به ابزار تبلیغاتی گروه حاکم بدل گشتند. برای بسیاری از خبرنگاران زن، این تغییر نه‌تنها پایان یک حرفه؛ بلکه آغاز مسیری مملو از سرگردانی، بیکاری و بی‌سرنوشتی بوده است. پاکستان که یکی از مقاصد اصلی این خبرنگاران مهاجر محسوب می‌شود، برای آنان پناهگاهی امن نبوده است. در این کشور، بانوان خبرنگار افغان با چالش‌های متعددی ازجمله نداشتن اجازه کار، بحران اقتصادی، مشکلات ویزا و فشارهای روانی ناشی از بلاتکلیفی مواجه هستند. آن‌ها که زمانی صدای جامعه بودند، امروز در تبعید، خود به قربانیان خاموش این بحران بدل شده‌اند.
نسترن (نام مستعار)، گوینده پیشین تلویزیون ملی افغانستان، یکی از این خبرنگاران است. او که سال‌ها در رسانه‌های افغانستان کار کرده، پس از سقوط کابل، ناچار به پناه بردن به پاکستان شده است. او می‌گوید: «پس از سقوط افغانستان به دست طالبان، از وظیفه منفک شدم و مجبور شدم وطنم را ترک کنم. من در دوره‌ای به کار رسانه‌ای ادامه می‌دادم که فعالیت‌های ما بر آزادی بیان، حقوق زنان و تحکیم نظام جمهوری متمرکز بود؛ موضوعاتی که با ایدیولوژی طالبان در تضاد است. به همین دلیل، مجبور به مهاجرت شدم.»
این خبرنگار زن که از سه سال به این‌سو در پاکستان به‌سر می‌برد با چالش‌های جدیدی مانند بیکاری، بلاتکلیفی و مشکلات اقتصادی مواجه است: «در این‌جا مانند بسیاری از خبرنگاران دیگر، بیکار هستم. فرصت‌های شغلی برای ما محدود است و رسانه‌های بین‌المللی نیز برای خبرنگاران در تبعید فرصت‌های چندانی فراهم نکرده‌اند. بارها برای کار در رسانه‌های خارجی درخواست فرستادم، اما متأسفانه پاسخی دریافت نکردم. این بیکاری، فشارهای روحی شدیدی را بر ما تحمیل کرده است.»
یکی از بزرگ‌ترین چالش‌هایی که خبرنگاران افغان در پاکستان با آن مواجه‌اند، هزینه‌های تمدید ویزا است. بسیاری از این خبرنگاران زن که اکنون بیکارند، توانایی پرداخت هزینه‌های تمدید ویزای خود و اعضای خانواده‌شان را ندارند. لیلا (نام مستعار)، خبرنگار دیگری است که ۱۵ سال در رسانه‌های خصوصی افغانستان فعالیت داشته و اکنون در پاکستان زندگی می‌کند. او می‌گوید: «هر ماه باید پول پرداخت کنیم تا ویزای ما تمدید شود، اما وضعیت اقتصادی ما مناسب نیست و این کار برای من بسیار دشوار شده است؛ چون کسب درآمد در این شرایط بسیار سخت است.» به گفته او، مهاجران افغان برای تمدید هر ویزا ماهانه مبلغ ۲۰ هزار کلدار پاکستانی باید بپردازند؛ رقمی که در نبود کار و منابع مالی، کمرشکن به نظر می‌رسد.
نبود درآمد ثابت و هزینه‌های سنگین تمدید ویزا سبب شده بسیاری از خبرنگاران در وضعیت نامشخصی قرار بگیرند. از سوی دیگر، اخراج اجباری مهاجران افغان از پاکستان، فشار روانی مضاعفی بر این روزنامه‌نگاران وارد کرده است. خانم لیلا خاطرنشان می‌کند: «علاوه بر مشکلات مالی، اخراج اجباری از پاکستان ما را با بحران‌های روانی روبه‌رو ساخته است. بی‌سرنوشت مانده‌ایم و چیزی وجود ندارد که به آن امیدوار باشیم.»
هدیه (نام مستعار)، یکی دیگر از خبرنگاران در تبعید، از بی‌توجهی نهادهای حامی رسانه‌ها نسبت به خبرنگاران افغان ابراز نگرانی می‌کند و می‌گوید: «روزگاری، قلم در دست داشتیم و صدای جامعه بودیم، اما اکنون در گوشه‌ای از جهان، بی‌سرنوشت و بیکار، نظاره‌گر فراموشی خود هستیم. آیا تاریخ ما را به یاد خواهد داشت؟» او می‌افزاید که خبرنگاران زن در تبعید، به‌ویژه در پاکستان، با مشکلات مضاعفی روبه‌رو هستند و نهادهای بین‌المللی نیز برای حمایت از آن‌ها اقدام جدی نکرده‌اند: «تنها خواسته‌ام از نهادهای حامی رسانه‌ها و خبرنگاران این است که به وضعیت بانوان خبرنگار توجه کنند. بازگشت ما به افغانستان دشوار است؛ چراکه جان و زندگی ما در آن‌جا در خطر است.»
این در حالی است که روزنامه‌نگاران افغان که در رسانه‌های مستقل فعالیت داشتند، امروز در تبعید، بیکار و بدون آینده‌ای مشخص به سر می‌برند. آن‌ها که زمانی روایتگر مشکلات جامعه بودند، اکنون خود گرفتار مشکلاتی هستند که صدایی برای انعکاس آن ندارند. پاکستان برای این خبرنگاران نه سکویی برای آغاز دوباره؛ بلکه به برزخی از ناامیدی، بیکاری، بی‌سرنوشتی و ترس از اخراج اجباری توسط پولیس این کشور بدل شده است. این خبرنگاران با پایان مهلت اقامت مهاجران غیرقانونی، با خطر اخراج یا پرداخت مبالغ هنگفت تحت عنوان رشوه مواجه‌اند.
بر اساس گزارش سازمان گزارش‌گران بدون مرز (RSF) پس از تسلط طالبان بر افغانستان، بیش از ۵۹ درصد از خبرنگاران و کارکنان رسانه‌ای شغل خود را از دست داده‌اند. طبق این گزارش، از میان ۱۰ هزار و ۷۹۰ کارمند رسانه‌ای فعال در دوره جمهوریت (۸۲۹۰ مرد و ۲۴۹۰ زن)، تنها ۴ هزار و ۳۶۰ تن (۳۹۵۰ مرد و ۴۱۰ زن) در حال حاضر مشغول کارهای رسانه‌ای هستند. این آمار نشان می‌دهد که ۸۴٪ از خبرنگاران زن و ۵۱٪ از خبرنگاران مرد با روی کار آمدن رژیم طالبان در افغانستان، شغل خود را از دست داده‌اند. سازمان گزارش‌گران بدون مرز سال گذشته در گزارشی اعلام کرد که حدود ۲۰۰ خبرنگار تأییدشده افغان (مرد و زن) در پاکستان حضور دارند و با مشکلات اقتصادی، بی‌سرنوشتی و سوءاستفاده‌های مختلف دست‌وپنجه نرم می‌کنند.
