در افغانستان، جایی که باورهای سنتی و کمبود آگاهی عمومی سایه سنگینی بر درک و پذیرش بیماری ایدز افکنده است، از روز جهانی واکسن ایدز تجلیل می‌شود. بیشتر شهروندان کشور این بیماری را ننگ اجتماعی می‌پندارند و از درمان و پیش‌گیری آن طرفه می‌روند. اکثراً افراد مبتلا به این بیماری با قضاوت‌های نادرست جامعه و حتی اعضای نزدیک خانواده روبه‌رو هستند؛ زیرا یکی از راه‌های انتقال ویروس «اچ‌آی‌وی» که سبب بیماری ایدز می‌شود، مقاربت جنسی است. نگرش‌های منفی و سنتی نسبت به این بیماری ویروسی نه تنها مبتلایان را در انزوای اجتماعی و محرومیت از حمایت خانواده‌ها قرار می‌دهد؛ بلکه آن‌ها را از دسترسی به خدمات صحی نیز بازمی‌دارد.
زنان به عنوان قربانیان اصلی این نگاه‌های تبعیض‌آمیز، بیشتر در معرض اتهامات اخلاقی قرار می‌گیرند و در محیط‌های کاری و آموزشی از جامعه طرد می‌شوند. درحالی که تماس جنسی محافظت‌نشده، استفاده مشترک از سرنگ‌های آلوده، انتقال خون ناسالم از مادر به کودک، استفاده از تیغ ریش‌تراشی، وسایل جراحی و دندان‌پزشکی آلوده، راه‌های انتقال ایدز هستند.
شماری از پزشکان می‌گویند که باورهای نادرست، شیوع ایدز را در کشور افزایش می‌دهد و مبتلایان را به پنهان‌کاری و دوری از مراکز درمانی وامی‌دارد. آن‌ها تأکید می‌کنند که در این شرایط، برنامه‌های آموزشی، آگاهی‌دهی رسانه‌ای و ایجاد مراکز مشاوره محرمانه می‌تواند نقش مهمی در کاهش انگ اجتماعی و افزایش دسترسی مبتلایان به خدمات درمانی ایفا کند. به گفته پزشکان، روز جهانی واکسن ایدز در افغانستان باید فرصتی برای تأکید بر همدلی، آموزش و تغییر نگرش‌های سنتی باشد تا این بیماری از سایه قضاوت و انزوا بیرون آید.
داکتر محمدناصر احمدی، متخصص بیماری‌های عفونی در کابل به افغانستان آینده می‌گوید که مشکل اساسی مبارزه با ایدز در افغانستان نه تنها کمبود امکانات درمانی؛ بلکه نبود آگاهی عمومی و نگرش‌های منفی اجتماعی است که این بیماری را به یک تابو تبدیل کرده است. به گفته او، بسیاری از شهروندان کشور، ایدز را نه به عنوان یک بیماری عفونی؛ بلکه به عنوان یک «ننگ اجتماعی» می‌پندارند و این نگاه تبعیض‌آمیز سبب می‌شود مبتلایان از ترس قضاوت و طرد شدن، وضعیت خود را پنهان کنند و از مراجعه به مراکز درمانی نیز خودداری کنند.
داکتر احمدی می‌افزاید: «ایدز در افغانستان فقط یک مشکل طبی نیست؛ بلکه یک بحران اجتماعی است. بسیاری از مبتلایان به دلیل ترس از انگ اجتماعی و قضاوت اطرافیان، حتی به خانواده‌های خود نیز بیماری‌شان را نمی‌گویند.»
بر اساس آمار رسمی وزارت صحت عامه زیر اداره طالبان، تا پایان سال ۲۰۲۴، بیش از ۱۲ هزار نفر در کشور با بیماری ایدز مبتلا شده‌اند. این درحالی است که تنها ۳ هزار و ۷۰۰ مورد به طور رسمی ثبت شده و حدود یک‌هزار و ۴۰۰ بیمار دیگر زیر درمان قرار دارند. این تفاوت چشم‌گیر بین آمار ثبت‌شده و تخمینی نشان‌دهنده‌ی وجود موارد پنهان و عدم دسترسی یا تمایل افراد به انجام آزمایش و درمان است.
داکتران عوامل متعددی از جمله انگ اجتماعی، باورهای نادرست درباره راه‌های انتقال ویروس و ترس از طرد شدن توسط خانواده و جامعه را از عواملی می‌دانند که بسیاری از مبتلایان را مجبور می‌سازند وضعیت خود را مخفی نگه دارند. این وضعیت نه تنها روند شناسایی و درمان را مختل می‌کند؛ بلکه خطر گسترش بیشتر بیماری را نیز افزایش می‌دهد. به همین دلیل، داکتران بر لزوم اجرای برنامه‌های گسترده آگاهی‌دهی و کاهش تبعیض علیه مبتلایان تأکید می‌کنند.
داکتر شاکر محمدی، متخصص بیماری‌های عفونی در کابل می‌گوید: «ایدز از راه‌های مختلف انتقال پیدا می‌کند، رابطه جنسی محافظت‌نشده، استفاده مشترک از سرنگ‌های آلوده و انتقال از مادر به کودک در دوران بارداری یا شیردهی.» به گفته او، بیماری ایدز سه مرحله دارد. در مرحله اول که تازه فرد مبتلا می‌شود، علایم معمولاً شبیه سرماخوردگی را تجربه می‌کند و تشخیص بیماری در این مرحله بسیار دشوار است، در مرحله دوم که عفونت مزمن نامیده می‌شود، سیستم ایمنی بدن به تدریج ضعیف می‌گردد و بدن کمتر قادر به مقابله با ویروس «اچ‌آی‌وی» می‌شود و در نهایت، مرحله سوم که همان ایدز است، بیماری پیشرفت کرده و درمان آن بسیار سخت و پیچیده می‌شود.
این داکتر متخصص می‌افزاید که علایم بیماری ایدز شامل کاهش ناگهانی و غیرطبیعی وزن، تب‌های درازمدت، اسهال مزمن، زخم‌های شدید در دهان، عفونت‌های سینوزیتی، مشکلات تنفسی مانند سل، عفونت‌های باکتریایی و التهاب مفاصل است که قبل از پیشرفت بیماری، مراجعه به مراکز درمانی بسیار مهم است؛ زیرا به سخن او، تشخیص به موقع ایدز می‌تواند روند درمان آن را بهبود بخشد و از وخامت بیماری جلوگیری کند.
ایدز بیماری است که توسط ویروسی به نام «اچ‌آی‌وی» ایجاد می‌شود و در نتیجه آن، سیستم ایمنی بدن به تدریج از کار می‌افتد. ایدز در اصل نوعی از بیماری‌های عفونی است که باعث می‌شود بدن توان مقابله با عفونت‌ها و بیماری‌های مختلف را از دست بدهد. ایدز یک مشکل جهانی است و در همه کشورهای جهان، بین گروه‌های سنی و نژادی مختلف دیده می‌شود، اما بیشترین تعداد مبتلایان معمولاً در جوانان بین ۲۰ تا ۴۵ سال است.
نخستین مورد شناخته‌شده ایدز در جهان در سال ۱۹۸۱ گزارش شد و به سرعت در سراسر دنیا گسترش یافت. در افغانستان نیز اولین مورد ایدز در سال ۱۹۸۹ تشخیص داده شده است. ایدز بیماری خطرناکی است که سیستم ایمنی بدن را ضعیف می‌کند، اما تاکنون واکسن قطعی برای پیش‌گیری از آن ساخته نشده است. به همین دلیل، نیاز است تحقیقات بیشتری برای تولید واکسن موثر ادامه یابد و هم‌زمان با آن، آموزش و آگاهی‌دهی به مردم درباره راه‌های انتقال و پیش‌گیری، نقش حیاتی در کنترل این بیماری دارد. بر اساس آمار سازمان صحی جهان، نزدیک به ۴۹ میلیون نفر در سراسر جهان به این بیماری عفونی و صعب‌العلاج مبتلا استند.
