پس از صدور دستور تازه مقام‌های ایرانی مبنی بر اخراج گسترده مهاجران غیرقانونی، موج تازه‌ای از اخراج اجباری مهاجران افغان از این کشور آغاز شده است. شماری از شهروندان افغانستان که به تازگی از ایران اخراج شده‌اند، می‌گویند که روند اخراج با شدت، سرعت و بدرفتاری نیروهای امنیتی این کشور همراه است. در همین حال، آگاهان اقتصادی می‌گویند که خانواده‌های عودت‌کننده اکنون با فقر شدید، نبود سرپناه، بیکاری گسترده و کمبود ابتدایی‌ترین امکانات زندگی در افغانستان مواجه‌اند. از سوی دیگر، نهادهای امدادرسان بین‌المللی نیز با کاهش بودجه و ظرفیت اجرایی، توانایی رسیدگی به این خانواده‌ها را ندارند. شهروندانی که از ایران به کشور بازگشته‌اند، می‌گویند که حالا در تأمین نفقه خانواده خود درمانده‌اند.
سیاوش (نام مستعار)، جوان ۲۳ ساله و باشنده‌ی غرب کابل، یکی از هزاران مهاجر افغان است که به تازگی به گونه اجباری از ایران اخراج شده است. او سه سال پیش، به دلیل نبود فرصت شغلی در افغانستان و برای تأمین نیازهای خانواده شش‌نفره‌اش، به گونه غیرقانونی راهی ایران شد و در شهر تهران در یک کارگاه خیاطی به صورت روزمزد کار می‌کرد.
سیاوش در صحبت با افغانستان آینده می‌گوید: «تهران تنها امیدم برای نان‌آوردن بود. چون در کابل هیچ کاری پیدا نکرده بودم. من فارغ صنف ۱۲ مکتب استم، اما این‌جا تحصیل و مهارت هیچ ارزشی ندارد وقتی بازار کار وجود ندارد.» او می‌افزاید که پنج روز پیش، ناگهان در نیمه‌شب مأموران پولیس به محل زندگی‌اش در تهران یورش آوردند و بدون هیچ اخطاریه قبلی، او را از اتاقش کشیده و به اردوگاه انتقال دادند.
به گفته‌ی او، افغان‌ها در اردوگاه در شرایط بد و غیرانسانی نگهداری می‌شوند. سیاوش اضافه می‌کند که مأموران ایرانی از مهاجران افغان در هنگام انتقال از شهرها تا مرز افغانستان، مبالغی به عنوان «پول انتقال» یا «جریمه» مطالبه می‌کنند. او توضیح می‌دهد: «از هر نفر حدود یک میلیون و هفتصد هزار تومان می‌گرفتند. اما وقتی کارت بانکی‌ام را گرفتند، تمام پولم را که ۲۵ میلیون تومان بود، کشیدند.»
این جوان افغان خاطرنشان می‌سازد که باوجود بدرفتاری جدی، هیچ راهی برای شکایت علیه نیروهای امنیتی ایران وجود ندارد: «ما مهاجر غیرقانونی بودیم. حتی اگر فریاد هم می‌زدیم، کسی نمی‌شنید. در اردوگاه مثل زندانی با ما رفتار می‌کردند.»
پس از دو روز نگهداری در اردوگاه مهاجران، سیاوش با هزاران مهاجر دیگر از مرز نیمروز وارد افغانستان شده و خود را به هرات رسانده است، اما بازگشت به ایران برایش به معنای آغاز یک کابوس تازه بود. او می‌گوید: «در هرات پول نداشتم. دو شب در خانه یکی از اقارب دوستانم ماندم. حتی پول کرایه برای رفتن به کابل را هم نداشتم. وقتی رسیدم، هیچ نهاد بین‌المللی برایم کمک نکرد. حتی یک معاینه صحی ساده در مرز نشدم. با حال خسته و بدون پول و ناامید به کابل برگشتم.»
سیاوش پس از تماس با دوستانش در کابل، توانست مقداری از پول قرض بگیرد تا بتواند خودش را به خانه برساند. او اکنون در غرب کابل با خانواده‌اش زندگی می‌کند؛ جایی که به گفته خودش، هیچ فرصت کاری انتظارش را نمی‌کشد و او که تنها نان‌آور خانواده‌اش است، اکنون بیکار و نگران آینده خانواده‌اش است.
در همین حال، یک هفته از آتش‌بس میان ایران و اسراییل می‌گذرد و در این مدت هزاران مهاجر افغان به گونه اجباری از ایران اخراج شده‌اند؛ شماری از آن‌ها بدون اطلاع قبلی، تنها با گرفتن چند دست لباس، از خانه‌ها یا محل کارشان بازداشت و نخست به اردوگاه‌های پناه‌جویان و سپس به مرزهای افغانستان منتقل شده‌اند. این مهاجران که اکنون به کشور برگشته‌اند، می‌گویند بی‌سرپناه، بیکار و بدون هیچ چشم‌اندازی برای آینده مانده‌اند.
محمدرحیم (نام مستعار)، جوان ۲۲ ساله، حالا تنها عضو خانواده‌اش است که در ایران باقی مانده؛ درحالی که مادر، دو برادر و دو خواهر خردسالش، یک هفته پیش به گونه اجباری از کرج ایران اخراج شده‌اند. او در صحبت با افغانستان آینده می‌گوید: «من روزی که آن‌ها را بردند، در سر کار بودم. وقتی شب به خانه برگشتم، دیدم خانه خالی است. مأموران آمده بودند و همه را با خود برده بودند. حتی به آن‌ها فرصت تماس گرفتن با من را هم ندادند.» محمدرحیم، در یک پروژه ساختمانی کار می‌کرد و کارش عمدتاً شامل بارکشی، کمک به بناها و انجام کارهای سنگین فیزیکی بود.
او می‌افزاید: «هر روز صبح زود می‌رفتم سر کار، شب خسته و خاک‌آلود برمی‌گشتم. اما معاش روزانه‌ام فقط به اندازه‌ای بود که خوراک و کرایه خانه را به سختی تأمین کند. ماهانه ۱۸ میلیون تومان معاش داشتم.» این مهاجر افغان در ایران می‌گوید که همه اعضای خانواده‌اش دارای برگه سرشماری بودند و پنج سال پیش، به امید یک زندگی بهتر، خانه‌شان را در افغانستان فروختند و با آن پول به ایران رفتند.
این جوان افغان که حالا نه در ایران آینده‌ای دارد و نه در افغانستان چیزی برایش باقی مانده است، تأکید می‌کند: «در افغانستان نه خانه داریم، نه زمین، نه شغل. پدرم دو سال پیش در ایران فوت کرد. اکنون تنها من مانده‌ام و تشویش این که با بی‌پولی و بیکاری که در افغانستان است، چگونه مخارج زندگی خانواده‌ام را تأمین کنم.»
به گفته محمدرحیم، خانواده‌اش اکنون در ولایت فاریاب، در خانه‌ی کاکایشان به طور موقت زندگی می‌کنند، اما شرایط‌شان بسیار دشوار است. او علاوه می‌کند: «من هم دیگر نمی‌توانم بمانم. مجبورم برگردم، چون کسی نیست از خانواده‌ام سرپرستی کند. حتی اگر برنگردم هم، مأموران حتماً من را پیدا می‌کنند و اخراج می‌کنند. شنیدم که لت‌وکوب و بدرفتاری هم می‌کنند، به ویژه با کسانی که تنها هستند.»
در همین حال، شماری از کارشناسان اقتصادی به این باورند که اقتصاد شکننده افغانستان هنوز از آثار تحولات سیاسی، تحریم‌های بین‌المللی و فروپاشی نهادهای رسمی رنج می‌برد و توان جذب میلیون‌ها بازگشت‌کننده بیکار و آسیب‌پذیر را ندارد. آن‌ها تأکید می‌کنند که این موج بی‌سابقه بازگشت مهاجران، فشار شدیدی بر بازار کار وارد می‌کند، منابع محدود حمایتی و خدمات اجتماعی را فرسوده و موجب افزایش سریع بیکاری، گسترش فقر، تشدید ناامنی غذایی و بی‌ثباتی اجتماعی خواهد شد.
ایرج فقیری، آگاه مسایل اقتصادی، در صحبت با افغانستان آینده هشدار می‌دهد که موج گسترده بازگشت مهاجران افغان از ایران، با توجه به وضعیت شکننده اقتصادی افغانستان، می‌تواند زمینه‌ساز یک بحران اقتصادی طولانی‌مدت در کشور شود. او می‌افزاید که ساختار اقتصادی افغانستان هنوز بسیار ناپایدار است و به شدت به حمایت و رشد هدفمند نیاز دارد و در چنین شرایطی، بازگشت هم‌زمان صدها هزار مهاجر بیکار و نیازمند، نه تنها روند رشد اقتصادی را کند می‌سازد، بلکه می‌تواند به فروپاشی کامل این نظام منجر شود.
فقیری تأکید می‌کند که افزایش بیکاری و فقر به طور مستقیم باعث کاهش رفاه اجتماعی، گسترش نارضایتی و بی‌ثباتی خواهد شد. به باور او، اگر طالبان، سازمان ملل و جامعه جهانی برای مدیریت این وضعیت وارد عمل نشوند و اقدامات فوری و حمایتی انجام ندهند، افغانستان در آینده‌ای نزدیک با بحران گسترده گرسنگی، فقر شدید و فروپاشی اجتماعی روبه رو خواهد شد.
کمیساریای عالی سازمان ملل متحد در امور پناهندگان در تازه‌ترین گزارشش اعلام کرده که در شش ماه نخست سال ۲۰۲۵ میلادی، بیش از ۶۴۰ هزار مهاجر افغان از ایران به افغانستان برگشته‌اند؛ از این شمار، بیش از ۳۶۶ هزار نفر به گونه اجباری از سوی مأموران امنیتی ایران اخراج شده‌اند. به گفته‌ی کمیساریای عالی سازمان ملل، از ۱۳ جون تاکنون روند بازگشت‌ها به طور چشم‌گیری افزایش یافته و در مجموع، از آغاز سال جاری تاکنون، بیش از ۱.۲ میلیون افغان از ایران و پاکستان به کشور برگشته یا مجبور به بازگشت شده‌اند.
این سازمان هشدار داده که ادامه این وضعیت می‌تواند بحران انسانی را در افغانستان تشدید بخشد؛ زیرا اکنون نیز بیش از نیمی از جمعیت افغانستان نیازمند کمک‌های بشردوستانه‌اند. همچنان سازمان بین‌المللی مهاجرت در گزارش تازه‌اش آورده است که در یک هفته گذشته، ۸۸ هزار و ۳۰۸ تن از مهاجران بدون مدرک از ایران به افغانستان اخراج شده‌اند و به دلیل کمبود بودجه، تنها به ۱۱ درصد از این افراد کمک‌رسانی صورت گرفته است.
